EKED LOTO Uygulamalarında Enerji Kaynağının Belirlenmesi ve Kullanılması Gereken Ürünler

İş sağlığı ve güvenliği, endüstriyel tesislerde ve üretim ortamlarında çalışanların korunması adına en önemli unsurlardan biridir. Bu bağlamda, Enerji İzolasyonu ve Etiketleme Sistemi, yani yaygın bilinen adıyla LOTO (Lockout Tagout), çalışanların bakım, onarım veya temizlik işlemleri sırasında makinelerin veya ekipmanların beklenmedik şekilde çalışmasını ve enerji salınımını önlemek amacıyla geliştirilmiştir. Türkiye’de bu uygulama genellikle EKED (Etiketle kilitle emniyete al dene ) adı altında yürütülmektedir.

1. Enerji Kaynaklarının Tanımlanması

EKED LOTO uygulamalarının ilk adımı, sistemde bulunan tüm enerji kaynaklarının doğru ve eksiksiz şekilde tanımlanmasıdır. Enerji kaynakları yalnızca elektrikten ibaret değildir; pek çok farklı türü mevcuttur:

a. Elektriksel Enerji

• Tesisin enerji panoları
• Makinelere bağlı motor kontrol devreleri
• PLC ve otomasyon sistemleri

b. Mekanik Enerji

• Yaylar, makaralar, hidrolik pres sistemleri
• Dönen parçalar (şaft, dişli, kayış)

c. Hidrolik ve Pnömatik Enerji

• Kompresör sistemleri
• Hidrolik pistonlar
• Basınçlı hava hatları

d. Termal Enerji

• Buhar sistemleri
• Isıtıcılar ve fırınlar
• Kazanlar

e. Kimyasal Enerji

• Reaksiyon tankları
• Asit-baz depoları
• Yakıt sistemleri

f. Yerçekimsel Enerji

• Yüksekten düşebilecek parçalar
• Kaldırma ekipmanları (vinç, forklift)

 2. Enerji İzolasyonunun Planlanması

Enerji kaynaklarının tespitinden sonra bir izolasyon planı hazırlanır. Bu plan aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• Enerji kaynağının türü ve konumu
• İzolasyonun nasıl sağlanacağı (örneğin: vana kapatma, elektrik kesme)
• Hangi ekipmanın kullanılacağı (kilit, etiket, vana kilidi vb.)
• İzolasyonun doğrulanması (test etme, gerilim kontrolü)

3. Kullanılması Gereken Ürünler ve Donanımlar

LOTO uygulamalarında kullanılacak ürünlerin sağlam, dayanıklı ve işlevine uygun olması şarttır. Genellikle aşağıdaki ürün kategorileri tercih edilir:

a. Kilit Sistemleri (Lockout)

• Asma Kilitler: Anahtarı yalnızca belirli kişilerde olan, standart renk kodları ile tanımlanan kilitler.
• Çoklu Kilitleme Aparatları (Hasp): Birden fazla çalışanın aynı noktayı kilitlemesine olanak tanır.

b. Etiketleme Sistemleri (Tagout)

• Uyarı Etiketleri: "Bu makine üzerinde çalışma var", "Devre dışı bırakıldı" gibi uyarılar içeren dayanıklı etiketler.
• Kimlik Etiketleri: Kilidi koyan kişinin adını, tarih ve saat bilgisini içerir.

c. Özel Kilitleme Aparatları

• Elektriksel Devre Kesici Kilitleri: Şalter tipi devre kesicilerin çalışmasını önleyen aparatlar.
• Vana Kilitleyiciler: Gaz, buhar, su veya kimyasal akışkan vanalarını kilitlemek için kullanılır.
• Döner vanalar için kilit aparatları
• Kolu çevrilen vanalar için aparat
• Pnömatik Kilit Sistemleri: Basınçlı hava hatlarının devre dışı bırakılması için.
• Kablo Kilitleme Sistemleri: Esnek kilit mekanizması ile çeşitli ekipmanların sabitlenmesinde kullanılır.

d. Kontrol ve Test Ekipmanları

• Gerilim Test Cihazları: Elektrik izolasyonunun doğrulanması için kullanılır.
• Basınç Göstergeleri: Hidrolik/pnömatik sistemlerin basıncının sıfırlandığının doğrulanması için.

4. LOTO Prosedürü Nasıl Uygulanır?

Adım 1: Hazırlık

• Enerji kaynakları tanımlanır.
• Uygulama yapılacak alan tespit edilir.

Adım 2: Bildirim

• Çalışma alanındaki personel bilgilendirilir.
• İlgili ekipman devre dışı bırakılır.

Adım 3: İzolasyon

• Enerji kaynakları güvenli şekilde izole edilir.
• Gerekli kilitleme ve etiketleme yapılır.

Adım 4: Sıfırlama ve Test

• Enerjinin sıfırlandığı (zero energy state) doğrulanır.
• Test ekipmanları ile enerji olmadığından emin olunur.

Adım 5: Bakım veya Onarım

• Gerekli işlemler gerçekleştirilir.

Adım 6: Geri Dönüş

• İzolasyon kaldırılmadan önce tüm personel alandan çekilir.
• Kilitler yalnızca koyan kişi tarafından kaldırılır.
• Enerji geri verilir.

5. Uyum ve Eğitim

Bir EKED/LOTO sisteminin etkili olması için, sadece ekipman değil eğitim ve prosedürlerin de kusursuz olması gerekir. Her çalışanın;

• Hangi enerji kaynaklarının tehlike oluşturduğunu,
• Hangi ürünleri kullanacağını,
• İzolasyon sırasında hangi adımları uygulayacağını

iyi bilmesi gerekir. Yasal düzenlemeler de (örneğin OSHA 1910.147 veya Türkiye'deki 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu) bu uygulamaların hem belgelendirilmesini hem de denetlenmesini zorunlu kılar.

6. LOTO Ürünlerinde Kalite ve Standartlar

LOTO ürünlerinin aşağıdaki standartlara uygun olması tavsiye edilir:

• OSHA Uygunluğu: Amerika kökenli OSHA standartları, LOTO uygulamalarında küresel referans noktasıdır.
• ISO 45001 ve ISO 14118: İş sağlığı yönetim sistemi ve makine güvenliği izolasyon standartları.

Sonuç

EKED LOTO uygulamaları, endüstriyel ortamlarda meydana gelebilecek iş kazalarının önemli bir kısmını önleyebilir. Ancak bu sistemin etkili olabilmesi için, enerji kaynaklarının eksiksiz şekilde tanımlanması, uygun ürünlerin kullanılması ve tüm personelin eğitilmesi gerekir. Enerji izolasyonu yalnızca fiziksel bir işlem değil; aynı zamanda bir iş güvenliği kültürüdür. Bu kültürü kurumsal hale getiren işletmeler, hem çalışanlarının hayatını korur hem de operasyonel sürekliliği güvence altına alır